Aleksandr Shamilevich Melik-Pashaev (Aleksandr Melik-Pashaev) |

Aleksandr Melik-Pashaev

Narodnyy artist SSSR (1951). 13 yil 1931 iyunda Bolshogo teatri Soyuza SSR, kak obychno, pered nachalom spekta potuskneli lampy elektricheskogo osveshcheniya, va orkestrovoy yame stalo pochti sovsem temno. Togda mejdu rjadami muzykantov proshel molodoy chelovek i vstal za dirijerskiy pult. K udivleniyu svoix kolleg on otlojil v storonu partituru va nachal dirijrovat «Aidoy» Verdi naizust. Tak debyutiroval v Bolshom teatre Aleksandr Melik-Pashaev.

…Moskvuda rodnogo Tbilisida, gde vyros va sdelal pervye shagi na artisticheskom poprische. Ego rannie xudojestnye vpechatleniya svyazany prejde vsego s Tbilisskim operanym teatrom. Zdes on vpital bolshe znaniy, chem vo vremya domashnix urokov muzyki. «Pochti kajdyy den, — vspominal Melik-Pashaev,— posle realnogo uchilcha (ya zanimalsya v vecherney smene) ya slomya golovu mchalsya v teatr, smertelno boyas propustit hotya by odnu notu iz partitury «Aidy» yoki «Pikovoy u toji», lyubimyx opera… K shestnadtsati godam ya uje nastolko xorosho znal ves operanyy repertuar, chto smog nachat rabotu v teatre v kachestve pianista-kontsertmestera. V to je vremya ya stal mechtat o dirijerstve. Spustya dva goda (v 1923 godu) moya mechta osuschestvilas. V etom mne pomog glavnyy dirijer tbilisskoy opera narodnyy artist Gruzinskoy SSR Ivan Petrovich Paliashvili. «Nuka, poprobuy svoi sily»,— skazal on mne odnajdy, poruchiv provesti bez repetitsii spektakli «Faust». Etot vecher reshil moyu sudbu».

Teper, kogda nujno bylo nayti srochnuyu zamenu zabolevshemu dirijeru yoki ne priexavshemu gastroleru, vse znali, kto navernyaka vyruchit: konechno, Melik-Pashaev. Repertuar ego rastet: «Evgeniy Ongin» va «Mazepa» Chaykovskogo, «Tsarskaya nevesta» Romanskogo-Korsakova, «Dubrovskiy» Napravnika, «Faust» Guno, «Samson va Dalilla» Sen-Sansa…

Uje zavoevav dovolno shirokuyu izvestnost, Melik-Pashaev priehal v Leningrad, stal studentom konservatorii (1928—1930). Zdes on zanimaetsya dirijrovaniem pod rukovodstvom A. Gauka va teoreticheskimi displinami u X. Kushnareva va V. sherbacheva. Vsego dva goda ponadobilos emu, chtoby «probejat» konservatorskiy kurs.

Vernuvhiss v Tbilisi, on stavit vmeste s rejissyor V. Loskim «Knyazya Igorya» Borodina, Moskva shahridagi zatem pereezjaet. Zdes, uje buduchi dirijerom Bolshogo teatra, Melik-Pashaev Prinimaet uchastie v Pervom Vsesouznom konkurse dirijerov, gde zavoevyvaet (vmeste s N. Raxlinym) vtoruyu premiyu. Vposledstvii vse luchshie dostijeniya artista svyazany s ego rabotoy v Bolshom teatre; s 1953 yildan 1962 yilgacha bo'lgan glavnym dirijerom bu proslavlennogo kollektiva.

Velik spisok spektakli, uspexu kotoryh vo mnogom sposobstvoval vdoxnovennyy trud Melik-Pashaeva. Ssoversennym masterstvom umel on raskryt muzykalnuyu dramaturgiyu operanix proizvedeniy raznyx epox va stiley. «Dlya menya,— podcherkival dirijer,— opera — ne kontsert v teatralnyx kostyumax, a deystvennyy spektakl, v kotorom penie va muzyka tesno svyazany dramaturgicheskoy sushchnostyu». Imenno etim printsipom rukovodstvovalsya Melik-Pashaev pri sozdanii takix zamechatelnyx spektakl, kabi "Ruslan va Lyudmila", "Pikovaya dama", "Boris Godunov", "Fidelio", "Otello", "Aida", "Traviata", "Rigoletto", «Karmen», «Abesalom va Eteri». Nemalo potrudilsya on i na sovetskim repertuarom Bolshogo teatra. Naibolee znachitelnym ego dostujeniem v etoy oblasti stala postanovka opera Prokofeva «Voyna i mir».

Uje posle smerti Melik-Pashaeva B. Xaykin, ego drug va kollega, pisal: «Jizn, gody, rabota — barcha eto nakladyvaet svoy otpechatok. No i togda, v 1931 godu, i seychas, spustya 33 goda, odinavo pokoryali samye privlekatelnye cherty ego taleta — ta je pylkost, to je neob'yasnimoe volshebstvo zvuchaniya, kotoroe to'g'ridan-to'g'ri ko'rinishda bo'lishi mumkin. U nego ne bylo spektakl neyarkix, "slujebnyx", budnichnyx. Un sam govoril, chto takie spektakli igrat ne umeet i ne mag by etomu nauchitsya. Ego avtoritet by neprekaem».

Melik-Pashaev obladal umeniem vdumchivo va kropotlivo rabotat s pevcami. Ob etom vspominaet S. Lemeshev: «Ochen dorogo i radostno byvaet nam, vokalistam, kogda opernyy dirijer krupnogo masshtab ponimaet, chuvstvuet va lyubit pevtsa. Aleksandr Shamilevich lyubil nas va dirijiroval vsegda s takim uvlecheniem, vdohnoveniem va temperamentom, budto pel vmeste s nami».

S isstustm Melik-Pashaeva poznakomilis v 50—60-e gody slushatellari zarubejnyx stran. Prageda "Knyaz Igor" va "Karmen" operami S ogromnym uspexom dirijiroval, Brnoda "Evgeniem Onegym", London va Ostraveda "Pikovoy damoy", Budapeshteda "Faustom". Zapis "Borisa Godunova" dirijeru posmertno prisujdena yilda 1965 yil oldingi Amerikaskoy Akademii iskusstv.

Tvorcheskaya deyatelnost Melik-Pashaeva ne ischerpyvalas, odnako, operanym teatrom. Ego imya chasto mumkin uvidet na kontsertnix afishax. Simfonicheskiy repertuar artista vklyuchal monumentalnye proizvedeniya Betxovena va Verdi, Shuberta va Bramsa, Chaykovskogo va Rimskogo-Korsakova, Shostakovicha va Shebalina… No, konechno, v pamyati blagodarnyx slushateley qanday Souzeym teatri bo‘yicha Bolshoy Slushay teatri.

L. Grigoryev, J. Platek